Хто мы?

P.E.N.: Poets (паэты), Essayists (эсэісты), Novelists (навелісты). Першыя літары гэтых слоў супадаюць у многіх еўрапейскіх мовах, а разам складаюць слова pen – асадка. Больш поўная версія: Poets (паэты), Playwrights (драматургі), Editors (рэдактары), Essayists (эсэісты), Novelists (навелісты), а сёння таксама журналісты, гісторыкі, крытыкі, перакладчыкі, сцэнарысты, блогеры, выдаўцы — незалежна ад этнічнай прыналежнасці, мовы, колеру скуры, полу і веравызнання.

Міжнародны ПЭН-клуб — гэта сусветнае аб’яднанне прафесійных літаратараў, заснаванае ў Лондане 5 кастрычніка 1921 года з ініцыятывы Кэтрын Эмі Доўсан-Скот і Джона Галсуорсі, каб пашыраць супрацоўніцтва прадстаўнікоў творчых прафесіяў і абараняць іх правы. У 2010 годзе Міжнародны ПЭН-клуб налічваў больш за 140 аўтаномных прадстаўніцтваў у розных краінах свету. Сённяшняя прэзідэнтка – пісьменніца Джэніфер Клемент.

Беларускі ПЭН быў створаны ў 1989 годзе аргкамітэтам, у які ўваходзіла 20 пісьменнікаў, і прыняты ў Міжнародны ПЭН-клуб у траўні 1990 года на 55-м кангрэсе, што праходзіў на востраве Мадэйра. Зарэгістраваны Мінюстам Рэспублікі Беларусь 16 лістапада 1990 года на падставе Статута і Пастановы Савета Міністраў № 274 ад 1 лістапада 1990 года і перарэгістраваны 31 кастрычніка 1999 года. Як сябар Міжнароднага ПЭН-клуба Беларускі ПЭН мае статус “А” ў ЮНЭСКА і дарадчы статус у ААН.

У 1994 годзе Беларускі ПЭН заснаваў дзве штогадовыя літаратурныя прэміі, якія прысуджаюцца выбітным літаратарам з мэтай заахвоціць іх у працы і адзначыць іх дасягненні: прэмія імя Алеся Адамовіча і прэмія імя Францішка Багушэвіча. У 2012 годзе Беларускі ПЭН выступіў як адзін з заснавальнікаў Літаратурнай прэміі імя Ежы Гедройца. Гэтыя прэміі існуюць і сёння, таксама з’явіліся новыя літаратурныя прэміі і праекты. З 1996 года Беларускі ПЭН з’яўляецца сябрам Камітэта “Пісьменнікі ў зняволенні” (Writers in Prison Committee), заснаванага ў 1960 годзе Асамблеяй дэлегатаў Міжнароднага ПЭН-клуба.

Прэзідэнты Беларускага ПЭНа

1990 – 1999
Рыгор Барадулін

1999 – 2003
Васіль Быкаў

2003 – 2005
Лявон Баршчэўскі

2005 – 2009
Уладзімір Някляеў

2009 – 2017
Андрэй Хадановіч

2017-2019
Таццяна Нядбай

2019-2021
Святлана Алексіевіч

з 2021 па сённяшні дзень
Таццяна Нядбай

Наша мэта — развіваць беларускую культуру, абараняць свабоду слова, правы пісьменнікаў, журналістаў і іншых літаратараў.
Мы ствараем прастору для дыялогу, спрыяем развіццю беларускага літаратурнага працэсу і беларускай культуры наогул, змагаемся супраць любых праяў нянавісці і адстойваем агульначалавечыя ідэалы міру і роўнасці на зямлі. Паслядоўна баронім свабоду выказвання і намагаемся прыцягваць увагу беларускай і міжнароднай супольнасці да парушэнняў правоў літаратараў.

Сябры Беларускага ПЭНа кіруюцца Статутам Беларускага ПЭНа, падзяляюць прынцыпы і каштоўнасці Хартыі Міжнароднага ПЭНа, прызнаюць “Прынцыпы дзейнасці праваабаронцаў”, распрацаваныя беларускай праваабарончай супольнасцю.

Абарона свабоды выказвання і развіццё культуры

Творчы і праваабарончы – два ключавыя кірункі дзейнасці Беларускага ПЭНа.

Творчы кірунак – літаратурныя прэміі (імя Алеся Адамовіча, Францішка Багушэвіча, Ежы Гедройця, Наталлі Арсенневай, Карласа Шэрмана, Міхала Анемпадыстава, «Дэбют» імя Максіма Багдановіча ды інш.), фестывалі (Вандроўны Фэст Караткевіча, PRADMOVA), аўдыятэка, творчыя рэзідэнцыі і адукацыйныя праекты (Перакладніцкая майстэрня). Усё тое, што дапамагае зрэалізаваць творцам свой патэнцыял і сфармаваць супольную прастору, спрыяльную для развіцця культуры.

У межах праваабарончага кірунку Беларускі ПЭН сочыць за сітуацыяй у сферы культуры, кожныя два тыдні публікуе хронікі парушэнняў правоў, а таксама робіць на падставе гэтага маніторынгу аналітычныя справаздачы.

Беларускі ПЭН дапамагае рэпрэсаваным дзеячам культуры ў Беларусі і збірае сродкі на падтрымку культурніцкіх дзеячаў Украіны ў сувязі з вайною.

Беларускі ПЭН ліквідавалі ў Беларусі рашэннем Вярхоўнага суда 9 жніўня 2021 года, на гадавіну прэзідэнцкіх выбараў. За 2020–2022 гады мы перажылі праверкі Міністэрства юстыцыі, ператрусы, юрыдычную ліквідацыю, блакаванне сайта, рэлакацыю актыву ў Варшаву – але ні на дзень не спынялі сваёй працы.

Нобелеўская лаўрэатка па літаратуры Святлана Алексіевіч, а таксама лаўрэат Нобелеўскай прэміі міру Алесь Бяляцкі (палітзняволены) – сябры Беларускага ПЭНа.

Цяпер Беларускі ПЭН зарэгістраваны ў Польшчы і працягвае сваю дзейнасць як асацыяцыя (stowarzyszenie).