Założony w 1989 r. Białoruski PEN jest jedną z najstarszych białoruskich organizacji broniących praw człowieka. Stoi na straży wolności słowa, walczy z przejawami nienawiści i nagłaśnia na arenie międzynarodowej przypadki łamania praw człowieka w Białorusi, w tym także praw kulturalnych.
Białoruski PEN zrzesza Ludzi Słowa, wstawia się za prawami uwięzionych twórców i prowadzi listę publikacji uznanych przez władze za „ekstremistyczne”. Ludzie Słowa to białoruscy pisarze, tłumacze, badacze literatury, publicyści, intelektualiści – wszyscy, którzy tworzą i krzewią kulturę, broniąc wolnego słowa i jego mistrzów.
Wśród jego członków są białoruscy nobliści – Sviatłana Aleksijevič oraz więzień polityczny i obrońca praw człowieka Aleś Bialacki.
Wierzymy, że literatura i kultura stanowią fundament trwałego, demokratycznego państwa, stosujemy podejście oparte na prawach człowieka. Członkowie Białoruskiego PEN-u kierują się Statutem Białoruskiego PEN-u, podzielają zasady i wartości Międzynarodowej Karty PEN oraz respektują Zasady działalności obrońców praw człowieka, wypracowane przez białoruskie środowisko obrońców tychże praw.
Nasza misja: bronić Ludzi Słowa i innych twórców, praw i wolności kulturalnych oraz obywatelskich, wartości humanistycznych, tożsamości, tworząc i dając przestrzeń dla rozwoju białoruskiej kultury, twórczości i dialogu międzykulturowego.
Zatwierdzona nazwa naszej organizacji: w języku białoruskim – Беларускі ПЭН, w języku angielskim – PEN Belarus, w języku polskim – Białoruski PEN.
Białoruski PEN działa w dwóch kluczowych obszarach – obrony praw człowieka i twórczości.
Obrona praw człowieka
Działalność na rzecz praw człowieka to fundamentalna część naszej pracy. Systematycznie monitorujemy naruszenia praw kulturalnych i praw człowieka wobec działaczy kultury oraz ogólną sytuację w sferze kultury. Co dwa tygodnie publikujemy kroniki naruszeń praw człowieka, a co kwartał – szczegółowe raporty analityczne. Przeprowadzamy również specjalne badania dotyczące aktualnych tematów (np. autocenzury, rusyfikacji).
Stale organizujemy kampanie solidarności z uwięzionymi Ludźmi Słowa i represjonowanymi twórcami, prowadzimy działalność rzeczniczą na szczeblu międzynarodowym i na różne sposoby wspieramy twórców poszkodowanych w wyniku represji.
Jako część społeczności obrońców praw człowieka Białorusi jesteśmy współzałożycielami Białoruskiego Domu Praw Człowieka im. Barysa Zvozskaŭa i należymy do koalicji białoruskich organizacji praw człowieka.
Zajmujemy się rozwojem tematyki praw kulturalnych i praw człowieka w sferze kultury w Białorusi, budujemy świadomość w tym temacie wśród twórców i przedstawicieli organizacji kulturalnych, prowadzimy kampanie edukacyjne i szkolenia z zakresu obrony swoich praw kulturalnych.
Kierunek twórczy
W ramach kierunku twórczego tworzymy przestrzeń, w której twórcy mogą realizować swój potencjał, znajdować wsparcie, inspirację i społeczność sprzyjającą rozwojowi kultury.
Obejmuje to nagrody literackie (Alesia Adamoviča, Franciška Bahuševiča, Jerzego Giedroycia, Natalli Arsiennievej, Carlosa Shermana, Debiut im. Maksima Bahdanoviča, i inne), festiwale, (Wędrowny Festiwal Karatkieviča), scena literacka na „Hučna Fest” i inne), audiotekę, rezydencje twórcze i projekty edukacyjne (np. Warsztat tłumaczeniowy, webinary dla niezależnych wydawnictw i inne).
Jesteśmy częścią organizacji międzynarodowych
Jesteśmy w Międzynarodowym PEN-ie
Białoruski PEN został utworzony w Białorusi w 1989 r. i jest częścią PEN International. P.E.N.: Poets (poeci), Essayists (eseiści), Novelists (powieściopisarze). Pierwsze litery tych słów w wielu językach europejskich są takie same, a razem tworzą słowo pen – czyli pióro. Pełniejsza wersja to: Poets (poeci), Playwrights (dramaturdzy), Editors (redaktorzy), Essayists (eseiści), Novelists (powieściopisarze), a dziś także dziennikarze, historycy, krytycy, tłumacze, scenarzyści, blogerzy, wydawcy – niezależnie od przynależności etnicznej, języka, koloru skóry, płci i wyznania.
PEN International to ogólnoświatowe stowarzyszenie ludzi pióra, założone 5 października 1921 r. w Londynie z inicjatywy Catherine Amy Dawson Scott i Johna Galsworthy’ego w celu promowania współpracy między twórcami i obrony ich praw. Obecnie PEN International działa na pięciu kontynentach w ponad 90 krajach, zrzeszając tym samym 130 autonomicznych ośrodków, które wspierają wolny przepływ myśli zarówno wewnątrz poszczególnych państw, jak i pomiędzy nimi.
Białoruski PEN kieruje się w swojej działalności Międzynarodową Kartą PEN, a także deklaracjami i manifestami organizacji.
Należymy do Sieci Domów Praw Człowieka
Białoruski PEN jest częścią Sieci Domów Praw Człowieka (Network of Human Rights Houses).
Białoruski Dom Praw Człowieka im. Barysa Zvozskaŭa został założony w 2006 r. przez białoruskie organizacje praw człowieka, w tym Białoruski PEN, oraz Fundację Domów Praw Człowieka (Norwegia).
Obecnie 80 organizacji społeczeństwa obywatelskiego jest zrzeszonych w Sieci Domów Praw Człowieka, działającej w Europie Wschodniej i Zachodniej, na Bałkanach i Kaukazie. Mandatem Sieci jest ochrona, wzmacnianie i wspieranie organizacji praw człowieka na miejscu oraz łączenie ich w międzynarodową strukturę.
BDPC współpracuje z wieloma Domami Praw Człowieka i organizacjami, które je tworzą, a także z białoruskimi i zagranicznymi organizacjami praw człowieka oraz innymi organizacjami społecznymi, aby poprawiać sytuację praw człowieka w Białorusi i na świecie, wspierać białoruskich obrońców praw człowieka oraz wzmacniać ich organizacje.
Historia
Białoruski PEN powstał w 1989 r. z inicjatywy komitetu organizacyjnego złożonego z 20 pisarzy. Już w maju 1990 r., podczas 55. kongresu na Maderze, został przyjęty do PEN International. 16 listopada 1990 r. został oficjalnie zarejestrowany przez Ministerstwo Sprawiedliwości Republiki Białorusi na podstawie Statutu oraz Uchwały Rady Ministrów nr 274 z 1 listopada 1990 r. Ponowna rejestracja miała miejsce 31 października 1999 roku. PEN International posiada status doradczy przy UNESCO i ONZ.
W 1994 r. Białoruski PEN ufundował dwie doroczne nagrody literackie, przyznawane wybitnym twórcom, by zachęcić ich do dalszej pracy i uhonorować ich dorobek: nagrodę im. Alesia Adamoviča oraz nagrodę im. Franciška Bahuševiča. W 2012 r. Białoruski PEN był jednym ze współzałożycieli Nagrody Literackiej im. Jerzego Giedroycia. Nagrody te są przyznawane do dziś, a z czasem dołączyły do nich nowe wyróżnienia i projekty literackie. Od 1996 r. Białoruski PEN należy do Komitetu ds. Pisarzy Uwięzionych (Writers in Prison Committee), który został powołany w 1960 r. przez Zgromadzenie Delegatów Międzynarodowego PEN-u.
Białoruski PEN został zdelegalizowany na terenie Białorusi postanowieniem Sądu Najwyższego z 9 sierpnia 2021 r., w rocznicę wyborów prezydenckich. W latach 2020-2022 musieliśmy sobie poradzić z inspekcjami Ministerstwa Sprawiedliwości, rewizjami, likwidacją i przeniesieniem naszej siedziby do Warszawy, ale nie przerwaliśmy naszej działalności ani na jeden dzień.
Dziś Białoruski PEN jest zarejestrowany w Polsce, gdzie kontynuuje swoją działalność jako stowarzyszenie.
Więcej o historii Białoruskiego PEN-u można przeczytać w niniejszym artykule.
Prezydenci i prezydentki Białoruskiego PEN-u
1990 – 1999
Ryhor Baradulin
1999 – 2003
Vasil Bykaŭ
2003 – 2005
Lavon Barščeŭski
2005 – 2009
Uładzimir Niaklajeŭ
2009 – 2017
Andrej Chadanovič
2017-2019
Tacciana Niadbaj
2019-2021
Sviatłana Aleksijevič
od 2021 do dziś
Tacciana Niadbaj
Jak można nam pomóc:
- Wesprzeć nas finansowo. Białoruski PEN działa dzięki darowiznom – razem możemy zrobić więcej, by wspierać pisarzy, bronić praw człowieka i chronić białoruską kulturę.
- Wspierać i dołączyć do naszych oświadczeń, które kierujemy do władz Białorusi oraz społeczności międzynarodowej, a także udostępniać je w swoich mediach społecznościowych i tradycyjnych.
- Zostać członkiem Białoruskiego PEN-u, by wspólnie wspierać rozwój literatury i kultury oraz bronić wolności wypowiedzi.
- Wspierać Ludzi Słowa w niewoli – przeczytać ich historie i opowiadać o nich tam, gdzie to możliwe.
- Polubić nasze media społecznościowe, śledzić nasze aktualności i materiały analityczne oraz dzielić się nimi w swoich sieciach społecznościowych.