Перейти к русскоязычной версии
26 верасня Еўрапейскі Саюз адзначае як дзень моваў дзеля іх захавання і развіцця, бо магчымасць размаўляць на сваёй мове і выкарыстоўваць яе для выражэння сваёй ідэнтычнасці з’яўляецца базавым правам чалавека. Згодна з данымі ААН, з 7000 моваў, на якіх размаўляюць у свеце, 40% могуць знікнуць ужо да канца гэтага стагоддзя. У скарачэнні моўнай разнастайнасці вінаватыя палітычныя пераследы, адсутнасць мераў па захаванні і глабалізацыя.
У Атласе моваў свету беларускую мову адзначылі як уразлівую/аслабленую — гэта першая з чатырох прыступак на шляху да вымірання мовы. Беларуская моўная сітуацыя з’яўляецца ўнікальнай тым, што Беларусь — бадай, адзіная монаэтнічная дзяржава ў свеце (беларусы складаюць блізу 80% насельніцтва), дзе ўжыванне роднай мовы пераследуецца, нягледзячы на тое, што беларуская мова з’яўляецца дзяржаўнай нароўні з рускай. Аднак роўнасць гэтая так і застаецца толькі на паперы. На практыцы ж працягваюцца парушэнні дэклараванай роўнасці моваў і дыскрымінацыя найперш з боку дзяржаўных структураў і ўстановаў па моўнай прыкмеце.
Ніжэй адмыслова да Дня еўрапейскіх моў мы публікуем абноўлены агляд парушэнняў моўных правоў у Беларусі за 2 месяцы — ліпень і жнівень — 2022 года. Ранейшы агляд знаходзіцца тут.
13 ліпеня 2022 у рамках судовага пасяджэння ў судзе Маскоўскага раёна г. Мінска па разглядзе крымінальнай справы па арт. 342 Крымінальнага кодэксу Рэспублікі Беларусь («Арганізацыя і падрыхтоўка дзеянняў, што груба парушаюць грамадскі парадак, альбо актыўны ўдзел у іх») з апошняга слова Змітра Дашкевіча (асуджаны па арт. 342 КК на 1 г. і 6 м. пазбаўлення волі ў калоніі ва ўмовах агульнага рэжыму, прызнаны палітвязнем 14.04.2022) стала вядома, што пры затрыманні сілавікі яго білі і прымушалі гаварыць па-руску: «Что говорит этот человек? Пусть говорит нормально. Пусть нормально разговаривает».
1 жніўня 2022 г. на сайце баскетбольнага клуба «Цмокі-Мінск» з’явілася інфармацыя аб яго перайменаванні. Замест легендарнай беларускай назвы «Цмокі-Мінск» клуб пачаў называцца проста «Минск», прычым па-руску. Нагадаем, што назву «Цмокі-Мінск» клуб меў з 2012 года, а сама назва прыйшла з беларускай міфалогіі.
2 жніўня 2022 г. беларускага краязнаўцу, журналіста і экскурсавода Ігара Хмару пасля экскурсіі па Мінску затрымалі за тое, што ён размаўляў па-беларуску. Па якім артыкуле яму прысудзілі пакаранне, невядома. Ад сукамерніка, які адбываў арышт з Ігарам у ІЧУ Мінска, стала вядома, што гэта не адзінкавы выпадак — акрамя Ігара, там таксама былі людзі, якіх затрымлівалі з-за ўжывання беларускай мовы на вуліцы.
У жніўні 2022 г. (4, 12 і 19) юрыст і праваабаронца Ігар Случак на свае запыты атрымаў ад трох вытворцаў прадуктаў харчавання: СТАА «Данон Шклоў», ПП «Дарыда», ТАА «МарсСЕАБ» лісты аб адмове ад маркіроўкі сваёй прадукцыі па-беларуску. Усе тры кампаніі спынілі з ім ліставанне.
З інтэрв’ю аднаму з незалежных беларускіх выданняў стала вядома, што пасол Францыі ў Рэспубліцы Беларусь падчас яго працы ў Мінску ў 2021– 2022 г. у адказ на словы «вітаю» і «да пабачэння» ад беларускіх міліцыянераў-ахоўнікаў чуў толькі «здравствуйте» і «до свидания» па-руску.
Моўная дыскрымінацыя ў Беларусі закранула не толькі беларускую мову, але і мовы нацыянальных меншасцяў тых краін, якія асудзілі і занялі прынцыповую пазіцыю адносна падаўлення правоў чалавека ў Беларусі — Літвы і Польшчы.
У жніўні ўлады закрылі адзіную літоўскую школу ў Беларусі, якая фінансавалася ўрадам Літвы — у в. Пеляса Гродзенскай вобласці. Прычынай закрыцця быў нібыта шэраг парушэнняў: не забяспечана належная эвакуацыя дзяцей і педагогаў з памяшканняў школы ў выпадку надзвычайнай сітуацыі, не забяспечана належная супрацьдымная абарона ад распаўсюджання агню. Да таго ж склады перапрафіляваны пад навучальныя класы і майстэрні. У школе, якая працавала з 1992 года, навучаліся 114 вучняў, працавалі 24 настаўнікі, 10 з якіх грамадзяне Літвы.
Да гэтага стала вядома, што ў польскіх школах у Ваўкавыску і Гродна з 2022/2023 навучальнага года па распараджэнні ўладаў мову выкладання змянілі з польскай на рускую.
На пачатку жніўня ў Гродне актывістка прарасійскіх поглядаў Вольга Бондарава распачала кампанію супраць дублявання гарадскіх назваў беларускай лацінкай.
А ў канцы жніўня стала вядома, што яшчэ адна актывістка Юлія Дударэнка распаўсюджвала па праўладных і прарасейскіх тэлеграм-каналах заклікі збіраць подпісы ў падтрымку забароны беларускай лацінкі, якой дублююцца геаграфічныя назвы ў Беларусі.
Прарасейскія актывісткі патрабуюць, каб геаграфічныя аб’екты ў Беларусі называліся выключна па-руску. Падкрэслім, што беларускія назвы геаграфічных аб’ектаў дублююцца лацінскімі літарамі згодна з Інструкцыяй па транслітарацыі геаграфічных назваў Рэспублікі Беларусь літарамі лацінскага алфавіту, якая была зацверджана пастановай Дзяржаўнага камітэта па зямельных рэсурсах, геадэзіі і картаграфіі яшчэ ў 2000 г. як прававы акт. Яе прынялі як агульнаабавязковую на дзяржаўным узроўні.
Агляд падрыхтаваны паводле адкрытых крыніцаў, інфармацыя пра якія можа быць прадстаўлена па запыце.
Обзор нарушений языковых прав в Беларуси
за период с 1 июля по 1 сентября 2022 года
Европейский Союз отмечает 26 сентября как день языков для их сохранения и развития, поскольку возможность говорить на родном языке и использовать его для выражения своей идентичности является основным правом человека. По данным ООН, из 7000 языков, на которых говорят в мире, 40% могут исчезнуть к концу этого столетия. В сокращении языкового разнообразия виновны политические преследования, отсутствие мер по сохранению и глобализация.
В Атласе языков мира белорусский язык отмечен как уязвимый/ослабленный — это первая из четырех ступеней на пути к вымиранию языка. Ситуация с белорусским языком уникальна тем, что Беларусь, пожалуй, единственное в мире моноэтническое государство (белорусы составляют около 80% населения), где преследуется использование родного языка, несмотря на то, что белорусский язык является государственным наравне с русским. Однако это равенство остается только на бумаге. А на практике продолжаются нарушения декларируемого равноправия языков и дискриминация прежде всего со стороны государственных органов и учреждений по языковому признаку.
Ниже специально ко Дню европейских языков мы публикуем обновленный обзор нарушений языковых прав в Беларуси за 2 месяца — июль и август — 2022 года. Предыдущий обзор находится здесь.
13 июля 2022 года в рамках судебного заседания в суде Московского района г. Минска по рассмотрению уголовного дела по ст. 342 УК РБ («Организация и подготовка действий, грубо нарушающих общественный порядок, либо активное участие в них») из последнего слова Дмитрия Дашкевича (осужден по ст. 342 УК на 1 год и 6 месяцев лишения свободы в колонии общего режима, признан политзаключенным 14.04.2022) стало известно, что при задержании силовики избивали его и заставляли говорить по-русски: «Что говорит этот человек? Пусть говорит нормально. Пусть нормально разговаривает».
1 августа 2022 года на сайте баскетбольного клуба «Цмокі-Мінск» появилась информация о его переименовании. Вместо легендарного белорусского названия «Цмокі-Мінск» клуб стал называться просто «Минск», причем по-русски. Напоминаем, что название «Цмокі-Мінск» клуб носил с 2012 года, а само название пришло из белорусской мифологии.
2 августа 2022 года белорусский краевед, журналист и экскурсовод Игорь Хмара был задержан после экскурсии по Минску за то, что он говорил на белорусском языке. По какой статье его осудили, неизвестно. От сокамерника, задержанного вместе с Игорем в Минском СИЗО, стало известно, что это не единичный случай — кроме Игоря там тоже были люди, задержанные за коммуникацию на белорусском языке на улице.
В августе 2022 года (4, 12 и 19 августа) адвокат и правозащитник Игорь Случак на свои запросы получил от трех производителей продуктов питания: ОАО «Данон Шклов», ЧП «Дарида», ООО «МарсСЕАБ» письма об отказе маркировать свою продукцию на белорусском языке. Все три компании прекратили с ним переписку.
Из интервью одному из независимых белорусских изданий стало известно, что посол Франции в Республике Беларусь во время работы в Минске в 2021–2022 годах в ответ на слова «вітаю» і «да пабачэння» слышал только русские «здравствуйте» и «до свидания» от белорусских милиционеров-охранников.
Языковая дискриминация в Беларуси затронула не только белорусский язык, но и языки национальных меньшинств тех стран, которые осудили и заняли принципиальную позицию в отношении ущемления прав человека в Беларуси — Литвы и Польши.
В августе власти закрыли единственную литовскую школу в Беларуси, которая финансировалась литовским правительством — в д. Пеляса Гродненской области. Причиной закрытия якобы стал ряд нарушений: не были обеспечены надлежащая эвакуация детей и учителей из помещений школы в случае возникновения чрезвычайной ситуации, а также надлежащая противодымная защита от распространения огня. Кроме того, склады были перепрофилированы под классы и мастерские. В школе, действующей с 1992 года, было 114 учеников, работали 24 учителя, 10 из которых граждане Литвы.
До этого стало известно, что в польских школах Волковыска и Гродно, начиная с 2022/2023 учебного года, по распоряжению властей язык обучения изменен с польского на русский.
В начале августа пророссийская активистка Ольга Бондарева начала кампанию против дублирования названий городов белорусской латиницей в Гродно.
А в конце августа стало известно, что другая активистка Юлия Дударенко распространяла призывы по провластным и пророссийским телеграм-каналам собирать подписи в поддержку запрета белорусской латиницы, на которой дублируются географические названия в Беларуси.
Пророссийские активистки требуют, чтобы географические объекты в Беларуси назывались исключительно на русском языке. Подчеркнем, что белорусские названия географических объектов дублируются латинскими буквами в соответствии с Инструкцией по транслитерации географических названий Республики Беларусь буквами латинского алфавита, утвержденной постановлением Государственного комитета по земельным ресурсам, геодезии и картографии еще в 2000 году как правовой акт. Он был принят как обязательный на государственном уровне.
Обзор подготовлен на основе открытых источников, информация о которых может быть предоставлен по запросу.