• Навiны
  • Алесь Бяляцкі пра «Дзяды» 1988 года

Алесь Бяляцкі пра «Дзяды» 1988 года

Апошняе абнаўленне: 31 кастрычніка 2022
Алесь Бяляцкі пра «Дзяды» 1988 года
Нататка, напісаная ўвечары 30 кастрычніка 1988 года, адразу па гарачых сьлядах пасьля «Дзядоў».

Апісваю сёньняшні бурны дзень, 30 кастрычніка 1988 года, калі ТМЛ «Тутэйшыя» вырашыла правесьці «Дзяды». Аб тым, як нам іх не дазвалялі, — гэта асобная гісторыя. Сёньня я паехаў туды, да Маскоўскіх могілак а 12 гадзіне1, бо спадзяваўся наладзіць хоць якую сувязь зь міліцыянтамі, каб яны далі нам магчымасьць правесьці мітынг. Ля сквера2 віселі дзьве шыльды з абвесткамі аб кары пра парушэньні закона. Народу яшчэ не было. Дзьмуў халодны вецер. Я трохі прыпазьніўся і парушыў да сквера. Ля апошняга дома сустрэў Палачанаў3 і Пінцэта4. Павярнулі і пайшлі да крамы, пагрэцца. Там давалі гарбату. Я папрасіў «розового чаю», па-наску гэта ці то гарбата з ружаў, ці то ружовая гарбата. Папілі, потым выйшлі. Пацяплела. 

Пачалі а першай падыходзіць паступова людзі. Я з Сушыхаю5 пайшлі да могілак. Тоўпіліся цывільныя дружыньнікі, размахвалі рукамі, як яны будуць біць «сіцылістаў», атрымоўвалі інструктаж. Потым мы павярнуліся і пайшлі назад да крамы. Без пятнаццаці дзве люд паваліў натоўпам. Яшчэ раней перакрылі метро, пусьцілі ў аб’езд аўтобусы, таму, як высьветлілася пазьней, частка народу спазьнілася і людзі ішлі да паловы на трэцюю. Я ўсіх папярэджваў, што а другой выходзім на пляц6. Потым мы пайшлі назад. Міліцыянты стоўпіліся ля перакрыжаваньня7. Паўз Каліноўскага стаялі аўтобусы, перамежаваныя «Волгамі», пасажыркі (аўтобусы. — А. Б.) былі набітыя пад завязку міліцыянтамі, яны нават стаялі. Калі мы падышлі да перакрыжаваньня, народ, я не бачыў з-за чаго, пачаў кідацца на міліцыю. Потым я пачуў, што схапілі Купаву8, Марачкіна9, кідаўся Тарасаў10, я стаў супакойваць усіх, не ведаючы, чаму народ кідаецца на міліцыю. 

За перакрыжаваньнем стаяў Пазьняк11. Я падышоў. «Ну што, пачынаем?» — спытаўся ён. «Хадземце», — сказаў я і хацеў пайсьці на цэнтр пляца. Пазьняка абкружылі чатыры ў цывільным. Хтось схапіў аднаго і закрычаў: «Пазьняка забіраюць!» Я схапіўся за другога і зароў тое ж. У гэты момант падбег міліцыянт і пырснуў аэразолем12 мне ў твар. Я адразу перастаў бачыць. Ірвануўся ад яго, вырваўся і трохі прабег. У гэты час міліцыянты, што стаялі побач, пачалі хапаць хлопца з магнітафонам. «У него магнитофон!» Я крыкнуў яму: «Бяжы!» Ён ірвануўся, але там яго ўжо чакалі яшчэ двое. Я ўжо інстынктыўна пачаў дапамагаць, ірвануўся да іх. Мяне падхапілі ззаду і павялі. Усё. Узялі. 

Я ірвануўся, але яны ўтрымлівалі мяне, ды і не зьбяжыш, бо вялі пасярэдзіне Каліноўскага, увесь народ стаяў па бакох і глядзеў. З вачэй цяклі сьлёзы, і з носа цякло таксама. Нейкі новы міліцыянт заламаў мне руку. Я ўбачыў разгублены твар Клімковіча13 з кветкамі ў руках. Мяне папёрлі да газіка празь Ленінскі прасьпект. Там ля яго стаяў Някляеў14 са Станютам15. Твары перакрыўленыя. Някляеў нешта хацеў сказаць, але было бессэнсоўна. Мяне зацягнулі ў зад машыны, дзе толькі што два крэслы і памяшчаліся. Ля машыны аказалася чамусьці Тацьцяна Зіненка16. Яна памахала мне. Я паспрабаваў пасьміхнуцца. Вось была, мусіць, карціна — мокры твар і скрыўленая ўхмылка. Потым мы разьвярнуліся і прыехалі на старое месца — яшчэ ж адное месца заставалася вольным. Тут мяне ўбачылі філфакаўкі17, пазналі і паляпалі па шкле далонямі. Мяне гэта вельмі падтрымлівала. Загрузілі таго незадачлівага магнітафоншчыка, і мы паехалі. Я згадаў, што ў мяне ляжаць паперы для збору подпісаў за НФ18 і супраць забароны мітынгу. Я прасунуў іх у шчылку, і яны разьвеяліся па асфальце. Кіроўца нешта заўважыў адзаду і разьвярнуўся. Людзі падбіралі паперкі. Калі мы пад’ехалі, засталася толькі адна. Капітан падняў яе і зноў вярнуўся, каб аддаць (начальству), і толькі потым мы рушылі ў цэнтр. 

У міліцыі Першамайскага раёна ён, злы на мяне, напісаў пратакол, у якім сьцьвярджаў, што я выкрыкваў антысавецкія лозунгі. Калі старлей (старшы лейтэнант) даведаўся, каго я прадстаўляю (ТМЛ, асьпірант19), пратакол быў перапісаны, і зноў за подпісам сьведкаў. Вось так рэчы! Скончылася тым, што мой інтэлігентны выгляд і спакойная размова з судзьдзёю абышлася толькі ў 200 р. Хаця маглі, як арганізатару, уляпіць і 15 сутак. Вочы рэжа яшчэ дасюль. Хлопцы пачалі ўжо зьбіраць грошы на штраф.


1. Мітынг-рэквіем быў прызначаны на 14 гадзін.

2. Цяпер — сквер на скрыжаваньні прасьпекта Незалежнасьці і вуліцы Кастуся Каліноўскага.

3. Сяржук Сокалаў-Воюш са сваімі прыяцелямі з Наваполацка.

4. Адна з падпольных мянушак Вінцука Вячоркі.

5. Галіна Суша, журналістка, актывістка моладзевага руху ў 80-х гадах.

6. Меркавалася правядзеньне мітынгу-рэквіема на пляцоўцы ў скверы за перасячэньнем прасьпекта Незалежнасьці і вуліцы Кастуся Каліноўскага.

7. Скрыжаваньне прасьпекта Незалежнасьці і вуліцы Кастуся Каліноўскага.

8. Мікола Купава — мастак, грамадскі дзеяч, адзін з заснавальнікаў грамадскага руху «Беларускі народны фронт “Адраджэньне”», адзін з актывістаў беларускага нацыянальна-дэмакратычнага руху 70–90-х гадоў.

9. Аляксей Марачкін — мастак, грамадскі дзеяч, адзін з заснавальнікаў грамадскага руху «Беларускі народны фронт “Адраджэньне”», адзін з актывістаў беларускага нацыянальна-дэмакратычнага руху 70–90-х гадоў.

10. Кастусь Тарасаў — беларускі пісьменьнік, публіцыст. На той час працаваў у газеце «Літаратура і мастацтва» — рупары нацыянальна-дэмакратычнай інтэлігенцыі канца 80-х — 90-х гадоў.

11. Зянон Пазьняк — беларускі гісторык, публіцыст, грамадскі дзяяч. Адзін з лідараў беларускага адраджэньня ў канцы 80-х — пачатку 90-х гадоў.

12. Супраць дэманстрантаў падчас мітынгу міліцыянты ўжывалі сьлезацечны газ.

13. Максім Клімковіч — беларускі пісьменьнік, сябра ТМЛ «Тутэйшыя».

14. Уладзімір Някляеў — беларускі пісьменьнік.

15. Уладзімір Станюта — беларускі пісьменьнік.

16. Тацьцяна Зіненка (4 сакавіка 1960 г. — 1 лютага 2011 г.) — паэтка, сябра ТМЛ «Тутэйшыя».

7. Студэнткі філфака БДУ Паліна Качаткова, Натальля Кавалеўская і Алена Кульбеда.

18. Народны фронт.

19. На той час А. Бяляцкі вучыўся ў асьпірантуры Інстытута літаратуры Акадэміі навук Беларусі.