Сумесная заява праваабарончай кааліцыі
19 чэрвеня 2024 г.
Мы, прадстаўнікі праваабарончай супольнасці Беларусі, адзначаем:
- улады злоўжываюць магчымасцямі крымінальнага заканадаўства і прымяняюць да пратэстоўцаў і іншадумцаў празмерна жорсткія меры адказнасці за ўчыненне дзеянняў, якія не прывялі да цяжкіх наступстваў, часта маюць відавочныя рысы штучна справакаваных. У прыватнасці, кваліфікацыя дзеянняў як тэрарызму загадзя не адпавядае таму, што, у адпаведнасці з міжнароднымі стандартамі, павінна ў адпаведнасці з Заявай праваабарончай супольнасці ад 18 кастрычніка 2022 года ўкладвацца ў гэтае паняцце. Парушэнне пры гэтым прынцыпаў справядлівага правасуддзя, у тым ліку – прэзумпцыі невінаватасці і права на абарону, гарантый, прадугледжаных у міжнародным праве для непаўналетніх і асоб, якія падвяргаюцца затрыманню, пагаршаюць адвольны характар пераследу;
- утрыманне пад вартай у адсутнасць дастатковых падстаў для прымянення меры стрымання, якая абмяжоўвае асабістую свабоду насуперак заснаванай на нормах міжнароднага права пазіцыі Камітэта па правах чалавека ААН, якое стала ў сучаснай Беларусі агульнай практыкай; у адпаведнасці з Заявай праваабарончай супольнасці ад 6 верасня 2021 года гэты фактар з’яўляецца падставай для патрабавання перагледзець прынятыя ў дачыненні да іх меры і працэсуальныя рашэнні пры выкананні права на справядлівае разбіральніцтва і ліквідацыі фактараў, якія паўплывалі на рашэнне аб меры стрымання;
- суды маюць права не дапускаць усю публіку або частку яе па меркаваннях маралі, грамадскага парадку ці дзяржаўнай бяспекі ў дэмакратычным грамадстве або калі таго патрабуюць інтарэсы прыватнага жыцця бакоў, або пры асаблівых абставінах, калі публічнасць парушала б інтарэсы правасуддзя. У выпадку адсутнасці такіх выключных абставінаў разбіральніцтва павінна быць адкрытым для шырокай публікі, у тым ліку прадстаўнікоў сродкаў масавай інфармацыі; нават у тых выпадках, калі публіка пазбаўлена доступу на судовае разбіральніцтва, судовая пастанова, уключаючы асноўныя высновы, доказы і прававую аргументацыю, павінна быць агучана. Парушэнне гэтага правіла, паводле пазіцыі, выкладзенай у Заяве праваабарончай супольнасці ад 22 снежня 2021 года, дае падставу патрабаваць перагляду прысуду пры ліквідацыі фактараў, якія паўплывалі на яго;
- крымінальная адказнасць за распальванне іншай сацыяльнай варожасці (арт.130 КК) следствам і судамі селектыўна і дыскрымінацыйна прымяняецца выключна для абароны інстытутаў улады, прычым выдзяленне прадстаўнікоў улады, супрацоўнікаў органаў унутраных спраў, дзяржаўных служачых, ваеннаслужачых і да т.п. у якасці сацыяльных груп, якія падпадаюць пад абарону ў гэтым кантэксце, нам уяўляецца неабгрунтаваным;
- дыспазіцыя артыкула 356 КК (Здрада дзяржаве) сфармулявана нявызначана, дапускае пашыральнае тлумачэнне, што з 2020 года на практыцы цягне адвольнае асуджэнне грамадзян, якія не замахваліся на нацыянальную бяспеку – у тым сэнсе, які ўкладваецца ў гэтае паняцце ў дэмакратычных дзяржавах; у сувязі з гэтым на дзяржаве ляжыць абавязак даказаць грамадскую небяспеку дзеі з няўхільным выкананнем працэсуальных гарантый;
- непрапарцыйна жорсткія дзеянні міліцыі, накіраваныя на спыненне мірных сходаў, нельга разглядаць як законную дзейнасць па абароне і ахове грамадскага парадку, а ў выпадках прычынення ў дачыненні да прадстаўнікоў МУС справакаванага імі ж гвалту “ў адказ” з боку пратэстоўцаў, дадзеныя дзеянні неабходна разглядаць зыходзячы з цяжкасці прычыненай шкоды здароўю і намеру на прычыненне такой шкоды, а таксама як абарону ад відавочна неправамерных дзеянняў супрацоўнікаў праваахоўных органаў, якія дзейнічалі ў тым ліку па незаконным загадзе (неабходная абарона, крайняя неабходнасць).
У сувязі з гэтым неабходна нагадаць, што любыя дапушчальныя абмежаванні, якія накладаюцца на асноўныя правы і свабоды, павінны быць “неабходныя ў дэмакратычным грамадстве”. З прычыны гэтага абмежаванні павінны быць неабходнымі і прапарцыйнымі ва ўмовах грамадства, заснаванага на дэмакратыі, вяршэнстве права, палітычным плюралізме і правах чалавека. Яны павінны таксама быць найменш абмяжоўвальнымі з ліку тых мер, якія маглі б забяспечыць адпаведную ахоўную функцыю. У іншым выпадку ўмяшанне дзяржавы, у тым ліку ў форме крымінальнага пераследу за парушэнне нацыянальнага закону, будзе азначаць парушэнне правоў чалавека.
Так, праваабаронцам вядома аб асуджэнні:
Аляксея Навагродскага ў закрытым судовым паседжанні на тэрыторыі папраўчай установы па ч. 1 арт. 356 КК (Здрада дзяржаве) да пазбаўлення волі ў папраўчай калоніі;
Яўгена Гурыновіча ў закрытым судовым паседжанні на тэрыторыі папраўчай установы па арт. 361-1 (Стварэнне экстрэмісцкага фарміравання або ўдзел у ім), арт. 130 (Распальванне варожасці), арт. 356 (Здрада дзяржаве), арт. 352 (Неправамернае завалоданне камп’ютарнай інфармацыяй), арт. 203-1 (Незаконныя дзеянні ў адносінах да інфармацыі аб прыватным жыцці і персанальных дадзеных), арт. 361-4 КК (Садзейнічанне экстрэмісцкай дзейнасці) да пазбаўлення волі ў папраўчай калоніі;
Яўгена Блахінскага па ч. 1 арт. 293 КК (Арганізацыя масавых беспарадкаў), арт. 342 (Арганізацыя і падрыхтоўка дзеянняў, якія груба парушаюць грамадскі парадак), арт. 368 (Абраза прэзідэнта Рэспублікі Беларусь), арт. 130 КК (Распальванне варожасці) за каментары ў сетцы Інтэрнэт да сямі гадоў пазбаўлення волі ў папраўчай калоніі;
Андрэя Кобеля ў закрытым судовым паседжанні па ч. 1 арт. 356 КК (Здрада дзяржаве) да дзевяці гадоў пазбаўлення волі ў папраўчай калоніі;
Томаша Бярозы, грамадзяніна Рэспублікі Польшча, у закрытым судовым паседжанні па арт. 358 (Шпіянаж), 358-1 КК (Агентурная дзейнасць) да пазбаўлення волі ў папраўчай калоніі;
Дзяніса Жалязко ў закрытым судовым паседжанні па ч. 1 арт. 130 (Распальванне іншай сацыяльнай варожасці), арт. 188 (Паклёп), ч. 3 арт. 203-1 (Незаконныя дзеянні ў дачыненні да інфармацыі аб прыватным жыцці і персанальных дадзеных); ч. 1 арт. 342 (Арганізацыя і падрыхтоўка дзеянняў, якія груба парушаюць грамадскі парадак, або актыўны ўдзел у іх); ч. 1 і ч. 2 арт. 361-4 (Садзеянне экстрэмісцкай дзейнасці); ч. 2 арт. 367 (Паклёп у дачыненні да Лукашэнкі), ч. 1 арт. 368 (Знявага Лукашэнкі); ст. 369 (Знявага прадстаўніка ўлады); ст. 369-1 КК (Дыскрэдытацыя Рэспублікі Беларусь);
Алены Раманаускене ў закрытым судовым пасяджэнні па 358-1 КК (Агентурная дзейнасць) да шасці гадоў пазбаўлення волі ў папраўчай калоніі;
Анатоля Кірэйчыка ў закрытым судовым паседжанні па арт. 188 (Паклёп), арт. 369 КК (Абраза прадстаўніка ўлады), арт. 391 (Абраза суддзі або народнага засядацеля) і ч. 2 арт. 295 КК (за незаконнае захоўванне боепрыпасаў) да трох гадоў шасці месяцаў пазбаўлення волі ў папраўчай калоніі;
Артура Радзівановіча па ч. 1 арт. 13 і ч. 1 арт. 361-3 КК (Удзел на тэрыторыі замежнай дзяржавы ва ўзброеным фарміраванні або ўзброеным канфлікце, ваенных дзеянняў, вярбоўка або падрыхтоўка асоб да такога ўдзелу) за намер далучыцца да беларускага добраахвотніцкага падраздзялення ў складзе ўзброеных сіл Украіны да двух гадоў 6 месяцаў пазбаўлення волі ў папраўчай калоніі;
Андрэя Шулганава па арт. 368 (Абраза Лукашэнкі), арт. 130 КК (Распальванне варожасці або варожасці) да двух гадоў 6 месяцаў пазбаўлення волі ў папраўчай калоніі;
а таксама працяглым утрыманні пад вартай Эдуарда Кашацяна, Уладзіміра Алісіевіча, Андрэя Валахановіча ч. 3 арт. 130 (распальванне варожасці), арт. 369-1 “Дыскрэдытацыя Рэспублікі Беларусь”, ч. 3 арт. 130-1 (Рэабілітацыя нацызму), ч. 1 арт. 342 КК (Арганізацыя і падрыхтоўка дзеянняў, якія груба парушаюць грамадскі парадак, або актыўны ўдзел у іх), ч. 1 арт. 368 (Абраза прэзідэнта Рэспублікі Беларусь).
Таксама вядома аб асуджэнні Ягора Ібрагімава па арт. 364 (Гвалт або пагроза прымянення гвалту ў дачыненні да супрацоўніка органаў унутраных спраў), 342 КК (Арганізацыя і падрыхтоўка дзеянняў, якія груба парушаюць грамадскі парадак, або актыўны ўдзел у іх) за ўдзел у мірных пратэстах і супраціўленне іх брутальнаму разгону сілавымі структурамі да пазбаўлення волі ў папраўчай калоніі;
Дзмітрыя Кушалевіча па арт. 366 ч. 1 (Гвалт або пагроза гвалтам у дачыненні да службовай асобы, якая выконвае службовыя абавязкі, іншай асобы, якая выконвае грамадскі абавязак, ч.2 арт.367 (Паклёп у дачыненні да прэзідэнта Рэспублікі Беларусь), ч.2 арт. 368 КК (Абраза прэзідэнта Рэспублікі Беларусь) за крытычныя каментары ў сетцы Інтэрнэт да пазбаўлення волі ў папраўчай калоніі.
Крымінальныя меры ў адносінах да ўсіх абвінавачаных прыняты з грубымі парушэннямі прынцыпаў справядлівага суда і працэсуальных правоў абвінавачаных, у адсутнасць незалежнасці і аб’ектыўнасці суда, ва ўмовах паўсюднага ігнаравання судамі заяў аб парушэннях, прымяненні катаванняў і жорсткага, бесчалавечнага, зневажальнага абыходжання, у адсутнасць сапраўднай спаборнасці бакоў і бесстаронняй ацэнкі доказаў.
Ацэньваючы ўсе гэтыя выпадкі, мы бачым палітычны матыў пераследу абвінавачаных. Мы лічым, што працэсуальныя меры і судовыя рашэнні прынятыя па палітычных матывах у парушэнне асноўных прынцыпаў справядлівага правасуддзя.
У чарговы раз падкрэсліваем, што характар дзеянняў абвінавачаных быў следствам сістэматычных, шырока распаўсюджаных парушэнняў правоў чалавека, адсутнасці магчымасці свабоднага выказвання меркавання, быў выкліканы адсутнасцю расследавання злачынстваў у дачыненні да мірных пратэстуючых і іншых ахвяр жорсткага абыходжання і катаванняў, расчараваннем у здольнасці ўладаў выкарыстоўваць сілу закона для абароны парушаных правоў грамадзян, адсутнасцю справядлівага суда і ўмоў для дэмакратычнай і канстытуцыйнай змены ўлады на сапраўдных выбарах.
Мы ў чарговы раз нагадваем, што разгляд палітычна матываваных крымінальных справаў у закрытым ці фактычна ў закрытым судовым паседжанні, у адсутнасць публікі, назіральнікаў і незалежнай прэсы, у створанай уладамі абстаноўцы нецярпімасці да дзейнасці праваабарончых арганізацый і праваабаронцаў і незалежных журналістаў груба парушае працэсуальныя правы абвінавачаных і крытычна дыскрэдытуе ацэнку дакладнасці, дастатковасці і дапушчальнасці якіх-небудзь доказаў абвінавачання. Таксама дыскрэдытуе судовы працэс найгрубейшае парушэнне прэзумпцыі невінаватасці.
У адпаведнасці з Кіраўніцтвам па вызначэнні паняцця “палітычны зняволены”, палітычным зняволеным з’яўляецца асоба, пазбаўленая волі, калі пры наяўнасці палітычных матываў яго пераследу мае месца хаця б адзін з наступных фактараў:
а) пазбаўленне волі было прыменена ў парушэнне права на справядлівае судовае разбіральніцтва, іншых правоў і свабод, гарантаваных Пактам або Еўрапейскай Канвенцыяй аб абароне правоў чалавека і асноўных свабод;
d) асоба пазбаўлена волі выбарча ў параўнанні з іншымі асобамі.
Мы, прадстаўнікі беларускай праваабарончай супольнасці, заяўляем аб прызнанні палітычнымі зняволенымі Аляксея Навагродскага, Яўгена Гурыновіча, Яўгена Блахінскага, Андрэя Кобеля, Тамаша Бярозы, Дзяніса Жалязко, Алены Раманаускене, Анатоля Кірэйчыка, Артура Радзівановіча, Андрэя Шулганава, Эдуарда Кашацяна, Уладзіміра Алісіевіча, Андрэя Валахановіча, Ягора Ібрагімава, Дзмітрыя Кушалевіча. У сувязі з гэтым мы патрабуем ад уладаў Беларусі:
- перагледзець вынесеныя ў дачыненні да названых палітзняволеных прыгаворы пры выкананні права на справядлівае разбіральніцтва і ліквідацыі фактараў, якія паўплывалі на кваліфікацыю дзеянняў, від і памер пакарання;
- вызваліць названых палітзняволеных, прымяніўшы іншыя меры для забеспячэння іх яўкі ў суд;
- неадкладна вызваліць усіх палітычных зняволеных, перагледзець палітычна матываваныя меры стрымання і прысуды і спыніць палітычныя рэпрэсіі супраць грамадзян краіны.
Праваабарончы цэнтр “Вясна”;
Офіс па правах людзей з інваліднасцю;
Беларускі ПЭН;
Прававая ініцыятыва.