Заява праваабарончай супольнасці Беларусі
21 траўня 2024 г.
Мы, прадстаўнікі праваабарончай супольнасці Беларусі, адзначаем:
— улады злоўжываюць магчымасцямі крымінальнага заканадаўства і прымяняюць да пратэстоўцаў і іншадумцаў празмерна жорсткія меры адказнасці за ўчыненне дзеянняў, якія не прывялі да цяжкіх наступстваў і часта маюць відавочныя рысы штучна справакаваных. У прыватнасці, кваліфікацыя дзеянняў як тэрарызму загадзя не адпавядае таму, што, у адпаведнасці з міжнароднымі стандартамі, павінна ў адпаведнасці з Заявай праваабарончай супольнасці ад 18 кастрычніка 2022 года ўкладвацца ў гэтае паняцце. Парушэнне пры гэтым прынцыпаў справядлівага правасуддзя, у тым ліку – прэзумпцыі невінаватасці і права на абарону, гарантый, прадугледжаных у міжнародным праве для непаўналетніх і асоб, якія падвяргаюцца затрыманню, пагаршаюць адвольны характар пераследу;
— утрыманне пад вартай у адсутнасці дастатковых падстаў для прымянення меры стрымання, якая абмяжоўвае асабістую свабоду насуперак заснаванай на нормах міжнароднага права пазіцыі Камітэта па правах чалавека ААН, якое стала ў сучаснай Беларусі агульнай практыкай; у адпаведнасці з Заявай праваабарончай супольнасці ад 6 верасня 2021 года гэты фактар з’яўляецца падставай для патрабавання перагледзець прынятыя ў дачыненні да іх меры і працэсуальныя рашэнні пры выкананні права на справядлівае разбіральніцтва і ліквідацыі фактараў, якія паўплывалі на рашэнне аб меры стрымання;
— суды маюць права не дапускаць усю публіку або частку яе па меркаваннях маралі, грамадскага парадку ці дзяржаўнай бяспекі ў дэмакратычным грамадстве або калі таго патрабуюць інтарэсы прыватнага жыцця бакоў, або пры асаблівых абставінах, калі публічнасць парушала б інтарэсы правасуддзя. У выпадку адсутнасці такіх выключных абставінаў разбіральніцтва павінна быць адкрытым для шырокай публікі, у тым ліку прадстаўнікоў сродкаў масавай інфармацыі; нават у тых выпадках, калі публіка пазбаўлена доступу на судовае разбіральніцтва, судовая пастанова, уключаючы асноўныя высновы, доказы і прававую аргументацыю, павінна быць агучана. Парушэнне гэтага правіла, паводле пазіцыі, выкладзенай у Заяве праваабарончай супольнасці ад 22 снежня 2021 года, дае падставу патрабаваць перагляду прысуду пры ліквідацыі фактараў, якія паўплывалі на яго;
— крымінальная адказнасць за распальванне іншай сацыяльнай варожасці або варожасці (арт.130 КК) следствам і судамі селектыўна і дыскрымінацыйна прымяняецца выключна для абароны інстытутаў улады, прычым выдзяленне прадстаўнікоў улады, супрацоўнікаў органаў унутраных спраў, дзяржаўных служачых, ваеннаслужачых і да т.п. у якасці сацыяльных груп, якія падпадаюць пад абарону ў гэтым кантэксце, нам уяўляецца неабгрунтаваным;
— дыспазіцыя артыкула 356 КК (Здрада дзяржаве) сфармулявана нявызначана, дапускае пашыральнае тлумачэнне, што з 2020 года на практыцы цягне адвольнае асуджэнне грамадзян, якія не замахваліся на нацыянальную бяспеку – у тым сэнсе, які ўкладваецца ў гэтае паняцце ў дэмакратычных дзяржавах; у сувязі з гэтым на дзяржаве ляжыць абавязак даказаць грамадскую небяспеку дзеі з няўхільным выкананнем працэсуальных гарантый.
У сувязі з гэтым неабходна нагадаць, што любыя дапушчальныя абмежаванні, якія накладаюцца на асноўныя правы і свабоды, павінны быць «неабходныя ў дэмакратычным грамадстве». З прычыны гэтага абмежаванні павінны быць неабходнымі і прапарцыйнымі ва ўмовах грамадства, заснаванага на дэмакратыі, вяршэнстве права, палітычным плюралізме і правах чалавека. Яны павінны таксама быць найменш абмяжоўвалымі з ліку тых мер, якія маглі б забяспечыць адпаведную ахоўную функцыю. У іншым выпадку ўмяшанне дзяржавы, у тым ліку ў форме крымінальнага пераследу за парушэнне нацыянальнага закону, будзе азначаць парушэнне правоў чалавека.
Так, праваабаронцам вядома аб асуджэнні:
- Арцёма Макавея, грамадзяніна Украіны, у закрытым судовым пасяджэнні па арт. 358-1 КК Рэспублікі Беларусь па абвінавачанні ў агентурнай дзейнасці на шэсць гадоў пазбаўлення волі ў папраўчай калоніі;
- Аляксея Германа, асуджанага па арт. 369-1, ч. 3 арт. 361-1, 369, ч. 1 арт. 368, ч. 1 арт. 130 КК па абвінавачанні ў дыскрэдытацыі Беларусі, стварэнні экстрэмісцкага фарміравання або ўдзеле ў ім, абразе прадстаўніка ўлады, абразе А. Лукашэнкі, распальванні іншай сацыяльнай варожасці да пяці гадоў пазбаўлення волі ў папраўчай калоніі;
- Глеба Сахара паводле арт. 361 ч. 3, 361-1, 368, 369, 130 КК па абвінавачанні ў стварэнні экстрэмісцкага фарміравання або ўдзеле ў ім, абразе прадстаўніка ўлады, абразе А.Лукашэнкі, распальванні іншай сацыяльнай варожасці да пяці гадоў пазбаўлення волі ў папраўчай калоніі.
Таксама вядома аб узяцці пад варту:
- Кацярыны Шаблінскай-Івановай па арт. 130, 361, 342 КК па абвінавачанні ў распальванні іншай сацыяльнай варожасці, закліках да мераў абмежавальнага характару, удзеле ў мірных пратэстных выступах;
- Васіля Прохарава па арт. 356 КК па абвінавачанні ў здрадзе дзяржаве;
- Ларысы Прохаравай па арт. 356 КК па абвінавачанні ў здрадзе дзяржаве;
- Паўла Прохарава па арт. 356 КК па абвінавачанні ў здрадзе дзяржаве;
- Вікторыі Дамастой па арт. 130, 342, 361-4, 367, 368 КК па абвінавачанні ў распальванні іншай сацыяльнай варожасці, удзеле ў мірных пратэстных выступах, садзейнічанні экстрэмісцкай дзейнасці, абразе А. Лукашэнкі і паклёпе на яго;
- Уладзіміра Балабановіча па арт. 130, ч. 3 арт. 361 па абвінавачанні ў распальванні іншай сацыяльнай варожасці, заклікам да мер абмежавальнага характару;
- Наталлі Крук па ст. 361, 342 КК па абвінавачанні ў закліках да мер абмежавальнага характару, удзеле ў мірных пратэстных выступах;
- Дзмітрыя Цікунова па арт. 130, ч.3 арт. 361 па абвінавачанні ў распальванні іншай сацыяльнай варожасці, заклікам да мер абмежавальнага характару;
- Антона Казельскага па арт. 130, ч.3 арт. 361 па абвінавачанні ў распальванні іншай сацыяльнай варожасці, заклікам да мер абмежавальнага характару;
- Людмілы Ліхачэўскай па арт. 130 і арт. 342 па абвінавачанні ў распальванні іншай сацыяльнай варожасці, актыўным удзеле ў групавых дзеяннях, якія груба парушаюць грамадскі парадак;
- непаўналетняй грамадзянкі Украіны Марыі Місюк, Цімафея Барысава, Дзмітрыя Захарошкі, Анастасіі Кліменка, Аляксандра Пуліновіча, Данііла Герасіма па абвінавачанні ў здрадзе дзяржаве і падрыхтоўцы да тэрарыстычнага акту.
Крымінальныя меры ў адносінах да ўсіх абвінавачаных прыняты з грубымі парушэннямі прынцыпаў справядлівага суда і працэсуальных правоў абвінавачаных, у адсутнасці незалежнасці і аб’ектыўнасці суда, ва ўмовах паўсюднага ігнаравання судамі заяў аб парушэннях, прымяненні катаванняў і жорсткага, бесчалавечнага, зневажальнага абыходжання, у адсутнасць сапраўднай спаборнасці і бесстаронняй ацэнкі доказаў.
Ацэньваючы ўсе гэтыя выпадкі, мы бачым палітычны матыў пераследу абвінавачаных. Мы лічым, што працэсуальныя меры і судовыя рашэнні прынятыя па палітычных матывах у парушэнне асноўных прынцыпаў справядлівага правасуддзя.
У чарговы раз падкрэсліваем, што характар дзеянняў абвінавачаных быў следствам сістэматычных, шырока распаўсюджаных парушэнняў правоў чалавека, адсутнасці магчымасці свабоднага выказвання меркавання, быў выкліканы адсутнасцю расследавання злачынстваў у дачыненні да мірных пратэстоўцаў і іншых ахвяр жорсткага абыходжання і катаванняў, расчараваннем у здольнасці ўладаў выкарыстоўваць сілу закона для абароны парушаных правоў грамадзян, адсутнасцю справядлівага суда і ўмоў для дэмакратычнай і канстытуцыйнай змены ўлады на сапраўдных выбарах.
Мы ў чарговы раз нагадваем, што разгляд палітычна матываваных крымінальных справаў у закрытым ці фактычна ў закрытым судовым паседжанні, у адсутнасць публікі, назіральнікаў і незалежнай прэсы, у створанай уладамі абстаноўцы нецярпімасці да дзейнасці праваабарончых арганізацый і праваабаронцаў і незалежных журналістаў груба парушае працэсуальныя правы абвінавачаных і крытычна дыскрэдытуе ацэнку дакладнасці, дастатковасці і дапушчальнасці якіх-небудзь доказаў абвінавачання. Таксама дыскрэдытуе судовы працэс найгрубейшае парушэнне прэзумпцыі невінаватасці.
У адпаведнасці з Кіраўніцтвам па вызначэнні паняцця «палітычны зняволены», палітычным зняволеным з’яўляецца асоба, пазбаўленая волі, калі пры наяўнасці палітычных матываў яго пераследу мае месца хаця б адзін з наступных фактараў:
- пазбаўленне волі было прыменена ў парушэнні права на справядлівае судовае разбіральніцтва, іншых правоў і свабод, гарантаваных Пактам або Еўрапейскай Канвенцыяй аб абароне правоў чалавека і асноўных свабод;
- асоба пазбаўлена волі выбарча ў параўнанні з іншымі асобамі.
Мы, прадстаўнікі беларускай праваабарончай супольнасці, заяўляем аб прызнанні палітычнымі зняволенымі Арцёма Макавея, Аляксея Германа, Глеба Сахара, Кацярыны Шаблінскай-Івановай, Васіля Прохарава, Ларысы Прохаравай, Паўла Прохарава, Вікторыі Дамастой, Уладзіміра Балабановіча, Наталлі Крук, Людмілы Ліхачэўскай, Марыі Місюк, Цімафея Барысава, Дзмітрыя Захарошкі, Анастасіі Кліменка, Аляксандра Пуліновіча, Данііла Герасіма. У сувязі з гэтым мы патрабуем ад уладаў Беларусі:
- перагледзець вынесеныя ў дачыненні да названых палітзняволеных прыгаворы пры выкананні права на справядлівае разбіральніцтва і ліквідацыі фактараў, якія паўплывалі на кваліфікацыю дзеянняў, від і памер пакарання;
- вызваліць названых палітзняволеных, прымяніўшы іншыя меры для забеспячэння іх яўкі ў суд;
- неадкладна вызваліць усіх палітычных зняволеных, перагледзець палітычна матываваныя меры стрымання і прысуды і спыніць палітычныя рэпрэсіі супраць грамадзян краіны.
Праваабарончы цэнтр “Вясна”;
Human Constanta;
Беларуская асацыяцыя журналістаў;
Беларускі ПЭН;
Lawtrend;
Прававая ініцыятыва.