15/11/2025
gala i wydarzenia towarzyszące
ECS
wstęp wolny
Nagroda im. Jerzego Giedroycia to najważniejsza niezależna nagroda literacka Białorusi, przyznawana od 2012 roku. Jury wybiera trzy najlepsze książki prozatorskie lub dokumentalne wydane w 2024 roku. 15 listopada poznamy nazwiska laureatów, oprócz gali w programie znalazły się również: spotkania z autorami, dyskusje o wolności słowa, o przekładach i wydawaniu białoruskiej literatury, targi książki oraz wystawa publikacji zakazanych w Białorusi.
Święto białoruskiej literatury to doskonała okazja na zainteresowanie tą twórczością tłumaczy i wydawców oraz upowszechnianie współczesnej literatury białoruskiej. Nie bez znaczenia pozostaje fakt, że wokół nagrody gromadzą się ludzie, którzy nie ustają w wysiłkach na rzecz wolnej Białorusi – obrońcy praw człowieka, dziennikarze, ludzie kultury.
organizatorzy nagrody | Białoruski PEN i Międzynarodowy Związek Pisarzy Białoruskich
organizatorzy gali | Białoruski PEN, Europejskie Centrum Solidarności, Polski PEN Club, Białoruskie Towarzystwo Kulturalne „Chatka”, Międzynarodowy Związek Pisarzy Białoruskich
partnerzy gali | wydawnictwo audiobooków Audiobooks.by, Reform.news, Europejskie Radio dla Białorusi, Numar8Production
współfinansowanie | projekt został dofinansowany przez Fundację Solidarności Międzynarodowej w ramach polskiej współpracy rozwojowej Ministerstwa Spraw Zagranicznych RP. Publikacja wyraża wyłącznie poglądy autora i nie może być utożsamiana z oficjalnym stanowiskiem Ministerstwa Spraw Zagranicznych Rzeczypospolitej Polskiej
Program
11.30–12.00
Belarus Banned Books | otwarcie wystawy
Książki, które próbowano uciszyć, znów przemówią. Na wystawie zostaną zaprezentowane listy, historia i sylwetki autorów oraz publikacje objęte cenzurą. To opowieść o represjach wobec kultury na Białorusi i ludziach pióra, których próbowano wymazać.
Ekspozycję przygotowano w językach: angielskim, białoruskim i polskim.
Otwarta będzie dla publiczności w godzinach 10.00–21.00.
/ ogród zimowy (parter)
/ wstęp wolny
12.00–21.00
Targi białoruskich і polskich książek
Do nabycia będą zarówno literatura białoruska, jak i polska, w tym książki finalistki Nagrody Giedroycia z tego roku oraz białoruskie książki w polskim przekładzie.
/ ogród zimowy (parter)
12.00–13.00
Przekłady, które łączą. Białoruska literatura w polskich wydawnictwach | dyskusja
W rozmowie wezmą udział prezeska zarządu Białoruskiego PEN-u Taciana Niadbaj, tłumaczka literatury białoruskiej na język polski Joanna Bernatowicz oraz prezes zarządu Kolegium Europy Wschodniej we Wrocławiu Laurynas Vaičiūnas. Uczestnicy porozmawiają o obecności literatury białoruskiej w Polsce, wyzwaniach związanych z jej publikacją i możliwościach jej szerszego rozpowszechniania.
Spotkanie poprowadzi Taciana Niadbaj, poetka i obrończyni praw człowieka, prezeska zarządu Białoruskiego PEN-u.
/ sala wielofunkcyjna (parter)
/ spotkanie w języku polskim
/ wstęp wolny
13.10–13.50
Dziecięce imperium na skraju władzy sowieckiej | spotkanie autorskie
Bohaterem spotkania będzie – Zmicier Dziadzienka, białoruski pisarz, eseista i dziennikarz, autor retrospektywnych kryminałów, esejów oraz prac historycznych i kulinarnych. W swoich tekstach łączy refleksję historyczną, humor i komentarz społeczno-polityczny. Finalista Nagrody Literackiej im. Jerzego Giedroycia 2025, autor książki „Gry Kirke”.
Spotkanie poprowadzi Jarosław Iwaniuk – białoruski dziennikarz, założyciel Białoruskiej Biblioteki Internetowej Kamunikat.org.
/ sala wielofunkcyjna (parter)
/ spotkanie w języku białoruskim
/ wstęp wolny
13.55–14.35
Rzadkie astronomiczne zjawisko ludzkiego porozumienia | spotkanie autorskie
Bohaterką spotkania będzie – Anka Upała, białoruska pisarka, tłumaczka i wydawczyni, współzałożycielka kobiecego wydawnictwa Pfliaŭmbaŭm. Finalistka Nagrody Literackiej im. Jerzego Giedroycia 2025, autorka książki „Raz na dwadzieścia pięć tysięcy lat”. Wcześniej jej twórczość znalazła się wśród finalistów nagrody w 2018 roku.
Spotkanie poprowadzi Kaciaryna Čekatoŭskaja – białoruska dramaturżka, aktorka.
/ sala wielofunkcyjna (parter)
/ spotkanie w języku białoruskim
/ wstęp wolny
14.40–15.20
Wyspa afrykańska i archipelag Białoruś | spotkanie autorskie
Bohaterem spotkania będzie – Siarhiej Dubaviec, białoruski dziennikarz, pisarz i wydawca, autor i współtwórca gazety „Nasha Niva”. Od lat związany z Radio Swaboda. Jego twórczość łączy reportaż, publicystykę i literaturę faktu. Finalista Nagrody Literackiej im. Jerzego Giedroycia 2025, autor książki „Zanzibar: dojrzewanie młodej duszy”.
Spotkanie poprowadzi Siarhiej Kavaloŭ – białoruski literaturoznawca, krytyk, dramatopisarz.
/ sala wielofunkcyjna (parter)
/ spotkanie w języku białoruskim
/ wstęp wolny
15.25–16.05
Świat mierzony falami. Częstotliwość – 1188 kHz, amplituda – Swaboda | spotkanie autorskie
Bohaterem spotkania będzie – Alaksandar Łukašuk, białoruski dziennikarz i redaktor, długoletni dyrektor Białoruskiej Służby Radia Swaboda, autor książek dokumentalnych oraz filmów nagradzanych w kraju i za granicą. Finalista Nagrody Literackiej im. Jerzego Giedroycia 2025, autor książki „Tam, gdzie nie ma ciemności. Radio Swaboda”.
/ sala wielofunkcyjna (parter)
/ spotkanie w języku białoruskim
/ wstęp wolny
16.10–16.50
Tajemnice białoruskiego Sfinksa | spotkanie autorskie
Bohaterką spotkania będzie – Juhasia Kalada, białoruska pisarka i poetka, urodzona w Homlu. Od 2021 roku mieszkająca na emigracji w Wilnie. Finalistka Nagrody Literackiej im. Jerzego Giedroycia 2025, autorka książki „Zamiana miejsc”.
Spotkanie poprowadzi Andrej Chadanovič – białoruski poeta, tłumacz, literaturoznawca.
/ sala wielofunkcyjna (parter)
/ spotkanie w języku białoruskim
/ wstęp wolny
17.00–18.30
Głos pokolenia wolności | dyskusja z laureatami Nagrody „Głos pokolenia wolności” oraz prezentacja książki elektronicznej
Nagroda została już przyznana 18 wybitnym przedstawicielom białoruskiego środowiska literackiego, dziennikarskiego i praw człowieka, którzy po 2020 roku musieli opuścić kraj, ale kontynuują działalność twórczą i społeczną na emigracji.
Podczas wydarzenia spotkamy się z sześciorgiem finalistów. Podzielą się oni osobistymi historiami, doświadczeniem wygnania i refleksjami o wolności słowa. To okazja, by usłyszeć głos pokolenia, które nie straciło wiary w wolność i godność. Zaprezentujemy także elektroniczną książkę „Głos pokolenia wolności” – zbiór wywiadów z laureatami.
W dyskusji wezmą udział:
Zoia Biełachvoscik | białoruska aktorka teatralna i filmowa
Alaksandr Kapucki | białoruski działacz społeczny, obrońca praw człowieka
Alaksandr Klaskoŭski | białoruski dziennikarz i działacz społeczny
Tamara Mackievič | białoruska pedagożka, działaczka społeczna
Uładzimir Mackievič | białoruski filozof i działacz społeczny
Andrej Zavadskij | ekspert ds. samorządu terytorialnego, obrońca praw człowieka
/ audytorium (parter)
/ spotkanie w języku białoruskim z symultanicznym tłumaczeniem na język polski
/ transmisja online: https://www.youtube.com/@PENBelarus
/ wstęp wolny
19.00–20.30
Gala wręczenia Nagrody im. Jerzego Giedroycia
Tego wieczoru poznamy laureatów tegorocznej edycji. W wydarzeniu wezmą udział przedstawiciele białoruskiego i polskiego świata kultury. Zaprezentowane zostaną również booktrailery książek finalistek i finalistów nagrody.
W części artystycznej wystąpi specjalny gość – Uładzimir Puhač, białoruski wokalista białoruskiego zespołu rockowego J:Mors.
Ceremonię poprowadzi Kryscina Drobyš – białoruska aktorka, lektorka i wydawczyni audiobooków.
/ audytorium (parter)
/ spotkanie w języku białoruskim z symultanicznym tłumaczeniem na język polski
/ transmisja online
/ wstęp wolny
Nagroda im. Jerzego Giedroycia 2025 | finalistki i finaliści
Zmicier Dziadzienka, „Gry Kirke”
/ fundacja Kamunikat.org, 2024
Akcja retro kryminału Zmiciera Dziadzienki „Gry Kirke” rozgrywa się w Orszy i jest to chyba pierwsze artystyczne opracowanie przestrzeni tego miasta w białoruskiej beletrystyce. Do historycznych realiów zasadniczej części utworu – lat 20. XX wieku – czytelnik dociera poprzez lata 80., wciąż bliskie i żywe w pamięci, a kryminalna intryga, pełna napięcia i misternie skonstruowana, spaja pokolenia i znajduje swój dalszy ciąg w teraźniejszości. Wszystko, co definiuje gatunek, jest tu obecne: tajemnicze morderstwo, zaginięcia i niespodziewane odkrycia, barwny duet detektywów, przybytki półświatka, domy publiczne, gabinety władz, alkowy prostytutek, nieuchwytny przestępca i fałszywi podejrzani, a wszystko to układa się jak ciąg błyskających filmowych kadrów, które trzymają czytelnika w napięciu od początku do samego końca.
Siarhiej Dubaviec, „Zanzibar: dojrzewanie młodej duszy”
/ wydawnictwo Wiasna, 2024
Tematem głównym autobiograficznej opowieści Siarhieja Dubavca jest kręta ścieżka ku białoruskości, którą w latach 70. i 80. XX wieku przemierzają bohater książki i całe jego pokolenie. Autor szczegółowo opisuje swoje dzieciństwo w ZSRR, rodzinę, szkolne i studenckie lata w Mińsku, pracę w Homlu oraz powrót do stolicy w czasie pierestrojki i narodowego odrodzenia drugiej połowy lat 80. i początku lat 90. Postaci autora towarzyszą jego przyjaciele i sprzymierzeńcy, ludzie, którzy na trwałe zapisali się w kulturze białoruskiej… Ale to opowieść nie tylko o „archipelagu Białoruś” (napisał go już Valancin Akudovič), lecz także o afrykańskiej wyspie Zanzibar: o jej kolonialnej historii, tubylcach, krowach, wronach, lalkach voodoo, naiwnym malarstwie Edwarda Tingatingi, muzyce Freddiego Mercury’ego i powieściach Abdulrazaka Gurnaha…
Juhasia Kalada, „Zamiana miejsc”
/ wydawnictwo Pflaumbaum, 2024
Niemal przygodowa, sensacyjna powieść z jedną fantastyczną zamianą ciał i losów, z całkowicie realistycznymi zmaganiami dwóch kobiet o prawo do bycia sobą i z odwiecznymi białoruskimi pytaniami bez wygodnych odpowiedzi. Czy nie zabraknie powietrza sprawiedliwości duszącej się w klatce państwowych struktur? Czy łatwo jest bezrobotnej stać się sędzią, a sędzi – bezrobotną? Czy uda się oprawcy przemienić w czułego męża, a białoruskojęzycznemu pisarzowi nie zaprzedać siebie i literatury? Czy można w białoruskim sądzie uratować niewinnego człowieka i za jaką cenę? A co najważniejsze, czy ludzie jeszcze wczoraj sobie obcy zdołają wzajemnie się otworzyć, zrozumieć i wesprzeć, przełamując wszelkie stereotypy i sztuczne podziały, które przeszkadzają nam być wolnymi? Odpowiedzi są w książce Juhasi Kalady „Zamiana miejsc”.
Alaksandar Łukašuk, „Tam, gdzie nie ma ciemności. Radio Swaboda”
/ wydawnictwo Wiasna, 2024
Łukašuk to pisarz o unikalnym stylu: inteligentnym, ostrym, łączącym metaforyczne obrazy z analitycznym namysłem, nierzadko aforystycznym, zawsze ironicznym i autoironicznym zarazem. To książka, w której dziennik przenika się ze wspomnieniami, esejem i (nie)liryczną miniaturą, przypowieścią, a nawet anegdotą (jako gatunkiem prozy narracyjnej). To opowieść o świecie jeszcze nie takim dawnym, ale już współczesnym, przekrzywionym. Pojawia się w niej wiele znanych postaci, ale najciekawszą jest sam autor: świadek, uczestnik, kronikarz, po prostu artysta słowa.
Anka Upała, „Raz na dwadzieścia pięć tysięcy lat”
/ wydawnictwo Alena Kazlova, 2024
„Raz na dwadzieścia pięć tysięcy lat” to subtelna i treściwa książka, napisana przez subtelną autorkę o wrażliwej konstrukcji duchowej (wybaczcie sztampowość tego wyrażenia), introwertyczna, pochłonięta głęboką autorefleksją. (…) Jest ona – mowa już o prozie – nieco hermetyczna. Nie w takim znaczeniu, że sztuczna czy „jak z probówki”, niemniej jednak ograniczona przez swojego rodzaju ściany – czasem są przezroczyste, jak bramka, którą bohaterki usiłują przekroczyć, gdy zostają zamknięte wieczorem na przystani, a może są one iluzoryczne, podobne w czymś do dekoracji z „Truman Show”.
Dobrą książkę poznasz po tym, że nie chcesz, aby się skończyła.
Klok Štučny, „Morderstwo na ulicy Makajonka”
/ wydawnictwo Januškievič, 2024
Książka „Morderstwo na ulicy Makajonka” od pierwszych stron trzyma czytelnika w napięciu. W centrum Mińska zamordowana zostaje miejska artystka Żana Tencen. Ze względu na to, że brała udział w protestach, władze nie zamierzają prowadzić drobiazgowego śledztwa. Każdy człowiek jest poddany obserwacji. Codzienność naznaczona terrorem prowadzi do fragmentacji rzeczywistości. Jak żyć w autorytarnym państwie pod stałym nadzorem władz? Jak powiązane są ze sobą śmierć artystki, widmo impresaria miejskich szaleńców i zagadkowe przejście? I jakie rodzinne tajemnice skrywa zjawa babki Hani?
Dlaczego nagroda nosi imię Jerzego Giedroycia?
Jerzy Giedroyc, zwany Redaktorem, Polak z urodzenia, nie jest bliski Białorusinom jedynie dlatego, że przyszedł na świat w Mińsku. Zainteresowanie i szacunek wyrażający się w upamiętnianiu tej postaci wynikają przede wszystkim z tego, że Redaktor – wzór intelektualnej odwagi, twórca powojennej Europy – nieustannie przypominał o wspólnych lekcjach jedności i dobrosąsiedztwa, które sięgają czasów wspólnoty Rzeczypospolitej i Wielkiego Księstwa.
W sposób niezwykle odważny, jak na swoje czasy, Jerzy Giedroyc wzywał Polaków, aby z godnością przyjęli utratę Wilna, Grodna i Lwowa, aby uznali i wsparli niepodległość Litwinów, Białorusinów i Ukraińców, wierząc, że jest to kluczowy warunek dla niezależności samej Polski. Jego emigracyjne czasopismo „Kultura” podkreślało, że niezależna Polska nie jest możliwa bez wolnej Białorusi, a „bez polskiego wsparcia białoruskie dążenia do niezależności nie mają szans powodzenia”.
Na rok przed śmiercią, Jerzy Giedroyc przekonywał Czesława Miłosza i Wisławę Szymborską o konieczności nominowania Wasyla Bykowa do Literackiej Nagrody Nobla: „Przyznanie tej nagrody białoruskiemu pisarzowi byłoby, bez przesady, rewolucją na Białorusi”. Nie udało się, ale były szczere intencje i konkretne kroki w kolejnej próbie pomocy białoruskiemu narodowi, krajowi, w którym urodził się Jerzy Giedroyc.
Wszystko to dobrze pamiętamy i z godnością honorujemy.